عروس دريايی         JELLYFISH

 (منبع :کتاب جانورن دریایی خطرناک - خلیج فارس و دریایی عمان - نویسنده : رسول  زارع زاده )

جهت دیدن دهها تصویر رنگی مربوط به مطالب زیر به اصل کتاب رجوع کنید

 

 

يكي از زيباترين و شگفت انگيزترين موجودات درياها بدون شك عروس دريايي مي باشد با  ظاهري منحصربفرد و بسيار زيبا ، هرچند اسم انگليسي آن (( Jellyfish )) به معناي ماهي ژله اي يا ژله ماهي است ولي با ظاهري زيبا و درخشان اسم فارسي (( عروس دريايي )) مناسبترين اسم براي آن مي باشد .

عروس دريايي ها از خانواده بي مهرگان( Invertebrates ) و از رده كيسه تنان ((Scyphozoa مي باشند . در حدود 200 گونه عروس دريايي شناخته شده است كه شكل ظاهري آنها حالت مدور و چتر مانند داشته با بدني شفاف و ژلاتيني و دهاني چهار گوش كه در قسمت وسط بدن قرار گرفته است . اندازه عروس دريايي از چند سانتيمتر تا بيش از يك متر    مي باشد و 94 تا 98 درصد از بدنشان را آب تشكيل داده است . عروس دريايي ها در تمامي اقيانوسهاي دنيا ديده مي شوند . عروس دريايي فاقد سيستم عصبي و يا مغز مي باشد ولي سلولهاي محرك عصبي داشته كه نسبت به نور و بو حساس بوده و سريعاً واكنش نشان مي دهند .

 توليد مثل عروس دريايي شامل دو مرحله جنسي و غير جنسي مي باشد كه ابتدا جنس نر عروس دريايي اسپرمهاي خود را در آب آزاد كرده ، اين اسپرمها شنا كرده و بطرف جنس ماده مي روند و از طرف دهان وارد بدن ماده شده و درآنجا با تخمكها تركيب شده و تخمها را بوجود مي آورند ، اين تخمها بر روي بازوها رشد كرده و لاروها را بوجود مي آورند و سپس جدا شده و مرحله غير جنسي آغاز مي شود ، لاروهاي جدا شده هر كدام پوليپي را بوجود مي آورند و از رشد و قطعه قطعه شدن اين پوليپ عروس دريايي هاي اوليه بوجود آمده و پس از مدتي بالغ مي شوند .

 تغديه آنها از ماهيان كوچك و زوپلانكتونها بوده وآنها را توسط بازوهايشان گرفته و تغذيه      مي نمايند . حركت عروس دريايي با بازو بسته كردن قسمت چتري يا زنگ مانند آنها مي باشد به همين خاطر  نمي توانند سريع شنا كنند و به آهستگي حركت كرده و بيشتر با كمك امواج يا جريانهاي دريايي جابجا شده و شكار مي كنند .

عروس دريايي فاقد سيستم عصبي مركزي ، دستگاه گوارش ، دستگاه تنفس ، سيستم گردش خون و استخوان مي باشد ، در واقع  عروس دريايي يا ژله ماهي( Jellyfish ) اصلاً ماهي نيست و نام ماهي براي آنها صحيح نمي باشد ولي چون در آب زندگي مي كنند و اندامي شفاف و  ژله مانند دارند به آنها ژله ماهي مي گويند هرچند كه واژه (( ژله دريايي-  Seajelly)) براي آنها مناسبتر مي باشد .

 قسمت چتري عروس دريايي داراي مواد غذايي مفيدي بوده كه در كشورهاي جنوب شرقي آسيا و خصوصاً چين مصرف خوراكي فراواني دارد . از چند سال پيش تاكنون استان خوزستان بعنوان يكي از صادركنندگان عروس دريايي به چين و كشورهاي جنوب شرقي آسيا توانسته درآمد ارزي بسيار خوبي داشته باشد . عروس دريايي عمدتاً در ماههاي خرداد و تير در محدوده آبهاي خوزستان به وفور يافت مي‌شود و در همين دو ماه نيز امكان صيد آن وجود دارد . تا قبل از سال ‪84 اين گونه آبزي فقط يك مزاحم براي صيادان اين استان بود زيرا تحويلگيري نمي‌شد ، فاقد بازار خريد بود و مصرف داخلي نداشت. پس از پيدايش بازار خارجي، از سال گذشته اين آبزي از صيادان تحويلگيري مي‌شود و پس از فرآوري صادر مي‌گردد . پس از تعيين تاثير ميزان برداشت عروس دريايي بر ذخاير كل اكوسيستم دريا و ديگر ارزيابيهاي لازم ، ميزان قابل برداشت اين آبزي در محدوده آبهاي استان تعيين مي شود . ميزان صيد عروس دريايي در سال 1385 ، 2500 تن بود كه پس از فرآوري و صادرات آن به چين 340 هزار دلار عايد استان خوزستان شد .

 تنها چتر جانور مورد استفاده قرار مي گيرد كه سهم آن از يك عروس دريايي كامل 60 تا 65 درصد است . چترها به وسيله چاقو بدون اينكه صدمه اي به سطح چتر وارد شود صاف شده وپس از چند مرحله نمك زني وآبگيري بسته بندي شده و روانه بازار فروش مي شوند . عروس دريايي بر اساس قطر صفحه درجه بندي مي شود . آنهايي كه قطري معادل 33 سانتيمتر و بيشتر دارند به عنوان درجه يك و قطر بين 25 تا 33 سانتيمتر به عنوان درجه دو و قطر بين 17 تا 25 سانتيمتر به عنوان درجه 3 و بقيه به عنوان خارج از رده درجه بندي مي شوند .

 

عروس دريايي بر اساس شكل به پنج دسته تقسم بندي مي شود كه دو دسته هيچ گونه بازو يا  دنباله اي نداشته و توانايي نيش زدن را نيز ندارند ولي سه دسته ديگر داراي بازو  بوده و بر روي بازوهايشان سلولهاي سمي نيشدار يا نماتوسيستها قرار دارند ( برای آشنایی با نماتوسیستها به بخش مرجان آتشین مراجعه کنید ) كه براي شكار بكار برده مي شوند . تمامي عروس دريايي هايي كه داراي بازو يا دنباله هاي بلند بوده حاوي نماتوسيست بر روي بازوها بوده و مي توانند براي انسان خطرناك باشند ، طول اين بازوها از چند سانتيمتر تا چند متر و گاهي تا 30 متر مي باشد .

 اين بازوها به پوست بدن چسبيده و سبب مي شوند تا نماتوسيستها فعال شده و سم خود را به داخل بدن انسان تزريق كنند كه همراه با سوزش و درد بسيار شديدي بوده و پوست ورم كرده و قرمز رنگ مي شود ، ديگر علائم شامل گرفتگي عضله ، سختي تنفس ، ‌سردرد ، حالت تهوع ، استفراغ و شوك مي باشد.

 

از ميان 200 گونه عروس دريايي بيش از 100 گونه براي انسان خطر ناك تشخيص داده شده كه از اين ميان خطرناكترين گونه (( عروس دريايي جعبه اي – Box Jellyfish  )) مي باشد كه بيشترين آسيب را به انسان مي رساند .

 عروس دريايي جعبه اي – Box Jellyfish   : عروس دريايي جعبه اي سمي ترين و خطرناكترين گونه عروس دريايي و از خطرناكترين موجودات دريايي مي باشد . اين موجود خطرناك تنها در استراليا بسيار بيشتر از سنگ ماهي   ( Stone Fish )، كوسه ها و كروكوديلها سبب مرگ انسانها مي شود و محققان استراليايي بر اين عقيده هستند كه سم عروس دريايي    جعبه اي قويترين و كشنده ترين سم موجودات دريايي بوده و از سم سنگ ماهي نیز مهلك تر  مي باشد .

عروس دريايي جعبه اي در مناطق گرم و در تمامي اقيانوسها يافت مي شود و غذاي اصلي آنها ميگوها مي باشند . سم بسيار قوي آنها بر روي هر پوست جانور دريايي و انسان براحتي اثر گذاشته و علاوه بر كشتن جانور سبب تخريب و از بين رفتن بافتهاي پوستي نيز مي شوند .

 تنها جانوراني كه نسبت به سم عروس دريايي جعبه اي مصون بوده لاك پشتهاي دريايي هستند كه دشمنان شماره يك عروس دريايي ها وخصوصاً عروس دريايي جعبه اي بوده وآنها را مي خورند .

 عروس دريايي جعبه با نام (( زنبور دريايي كشنده – Deadly Sea Wasp  )) نيز شناخته    مي شود . رنگ آنها آبي كم رنگ بوده و داراي چتر يا قسمت زنگ مانند بسيار شفافي مي باشند ، اندازه اين چتر یا زنگ تا حدود 20 سانتيمتر مي رسد و عموماً نوك اين زنگ يا چتر از آب بيرون است . چتر آنها بصورت چهار گوش و شبيه به جعبه مي باشد كه در هر گوشه در حدود 15 بازوي بسيار بلند وجود دارد ، حداكثر طول بازوها 3 متر مي باشد و بر روي هر بازو تا 5000 نماتوسيست بسيار سمي قرار دارد .

  عروس دريايي جعبه اي مي تواند خودش را با سرعت 4 نات دريايي كه سرعت بسيار زيادي است پرتاب كند و به حركت ادامه دهد . آنها معمولاً پس از يك باران محلي تعدادشان زياد شده و خصوصاً نزديك محلهايي كه رودخانه ها به دريا وارد مي شوند بوفور يافت مي شوند . عروس دريايي جعبه اي معمولاً در مناطق مرجاني ، آبهاي عميق و اطراف محلهايي كه علفهاي دريايي تا سطح آب رشد كرده اند ديده نمي شوند . آنها به سمت آبهاي كم عمق حركت كرده و به مناطقي مي روند كه آب آرام است و معمولاً زماني كه مد شروع مي شود و آب بالا مي آيد به سمت دهانه رودخانه ها حركت مي كنند . تغذيه عروس دريايي جعبه اي از ماهيها ، ميگوها ، خرچنگها و سخت پوستان كوچك مي باشد .

 سم عروس دريايي جعبه اي شامل سم دستگاه قلبي يا كارديوتوكسين ( Cardiotoxin ) و سم دستگاه عصبي يا نروتوكسين ( Neurotoxin ) بوده كه سريعاً جذب شده و وارد سيستم گردش خون بدن شده و در كمتر از 5 دقيقه سبب مرگ مي شود . بیشتر مرگها در اثر سم دستگاه قلبی و اثر آن در 5  دقیقه اول پس از گزیدگی است ، در استراليا پادزهر آن وجود دارد .

 به محض تماس بدن با بازوهاي عروس دريايي جعبه اي درد بسيار شديدي بوجود مي آيد و نواحي گزيده شده ورم كرده و قرمز رنگ با حاشيه قهوه اي رنگ می شوند و يك رديف تاول بر روي آنها پديدار مي گردد . جای زخم بصورت قرمزی بر روی بدن باقیمانده که بین 7 تا 14 روز پس از گزیدگی خارش دارند .  علائم ديگر شامل سوزش بسيار شديد ، تنفس كوتاه و نفس نفس زدن ، نارسايي تنفسي ، حالت تهوع ، استفراغ ، سردرد ، سرگيجه ، شوك ،  نارسايي قلبي و ايست قلبي و مرگ مي باشد .

موارد بسياري از مرگ ناشي از تماس با اين جانور خطرناك دريايي گزارش شده است و مواردي هم بوده كه شناگران و غواصان پس از گزيده شدن با بازوهاي اين جانور در آب دچار شوك شده و قبل از اينكه بتوانند از آب خارج شوند غرق شده اند . 

  

پيشگيری           Prevention                                   

1-   در آبهايي كه احتمال حضور عروس دريايي مي باشد ، خصوصاً در فصل تابستان از شنا كردن و غواصي خودداري كنيد .

2-   از نزديك شدن به هر گونه عروس دريايي با هر اندازه اي كه داراي بازو و دنباله مي باشد جداً خودداري كنيد .

3-   از دست زدن ، لمس كردن و خصوصاً گرفتن عروس دريايي هاي دنباله دار جداً خودداري كنيد .

4-   چنانچه هنگام شنا يا غواصي رشته ها و نوارهايي بلند را  در سطح يا زير آب مشاهده نموديد از نزديك شدن به آنها خودداري كنيد و مواظب باشيد تا اين رشته هاي بلند كه احتمالاً متعلق به يك عروس دريايي مي باشد به بدن يا تجهيزات شما نچسبد .

5-   هنگام شنا يا غواصي در مناطقي كه احتمال حضور عروس دريايي مي باشد از لباس ، كفش ، كلاه و دستكش غواصي استفاده نماييد تا در اثر برخورد ناگهاني با بازوهاي عروس دريايي تمامي بدن شما پوشيده باشد و مجروح نشويد ، اين پوششها مي تواند جلوي اثرات گزش عروس دريايي را گرفته و از آسيب ديدن جلوگيري كند ، ضمناً بايد توجه نمود كه ضخامت اين پوششها كمتر از 3 ميليمتر نباشد .

6-   از دست زدن ، لگد زدن و برداشتن عروس دريايي مرده كه در ساحل افتاده جداً خودداري كنيد چرا كه سلولهاي سمي نيشدار يا نماتوسيتها تا مدتها پس از مرگ جانور توانايي نيش زدن و فعال شدن را دارند .

7-   چنانچه هنگام غواصي احساس كرديد كه لبهاي شما مي سوزد فوراً رگلاتور خود را از دهان خارج كرده و بررسي كنيد ، چرا احتمالاً سوزش بر اثر تماس بازوهاي عروس دريايي با رگلاتور غواصي و لبهاي شما مي باشد ، بايستي از رگلاتور ديگر يا اختاپوس كه آلوده نشده استفاده كرد و فوراً از آب خارج شده و كمك هاي اوليه را انجام دهيد .

8-   چنانچه هنگام غواصي در زير آب مجبور به استفاده از اختاپوس شديد قبل استفاده آن را بررسي كنيد تا احياناً بازوهاي عروس دريايي به آن نچسيبده باشد .

9-   براي جدا كردن بازوهاي عروس دريايي از بدن و تجهيزات خود يا ديگران هر گز از دست بدون دستكش استفاده نكنيد و دستكش مورد استفاده بايد داراي ضخامت كافي باشد تا شما نیز آسيب نبينيد .

10-  از قدم زدن و شنا كردن در آبهاي گل آلود و شيرجه زدن در مناطق كم عمق جداً خودداري كنيد چرا كه امكان دارد صورت يا سينه و يا ديگر نقاط بدن شما با بازوهاي عروس دريايي برخورد نمايد و مجروح شويد .

11-  چنانچه عروس دريايي در تور ماهيگيري شما به دام افتاد به آن دست نزده و با يك تكه چوب آن را دور نماييد .

 

    كمك های اوليه             First Aid                     

1- در هنگام بروز حادثه ، خونسردي خود را حفظ  كرده  و سعي كنيد آرام باشيد و به مصدوم كمك كنيد تا هر چه سريعتر از آب خارج شود .

2- مصدوم را به هيچ عنوان حركت ندهيد ، چرا كه حركت سبب بالا رفتن جريان خون خصوصاً در ناحيه گزيدگي شده و اين كار سبب گسترش سم در داخل بدن مي شود .

3- زخم را با آب دريا شستشو دهيد تا هرگونه آلودگي و ذرات شن و ماسه از محل گزيدگي پاك شود ، توجه نماييد كه آب شيرين مي تواند درد را افزايش دهد .

4- از ماليدن ، خاراندن و خشك كردن محل گزيدگي با حوله جداً خودداري كنيد چرا كه اين كار سبب پخش شدن و خصوصاً فعال شدن نماتوسيتها مي شود .

5- زخم را با اسيد استيك 5 درصد ، سركه سفيد ( White Vinegar ) و يا ايزوپروپيل الكل  40 تا 70 درصد براي مدت 15 تا 30 دقيقه شستشو دهيد ، ، اين مواد مي تواند سلولهاي نماتوسيت را غير فعال كرده تا نتوانند اندام فنر مانند خود را باز كرده و سم را تزريق كنند ، هنگام شستشو مي توان بازوهاي عروس دريايي را با احتياط تمام از بدن مصدوم جدا كرد . 

 

 توجه مهم : برخي از سازمانهاي پزشكي دنيا براي زخم عروس دريايي جعبه اي استفاده از الكل را توصيه نمي كنند چرا كه بر طبق تحقيقات آنها سلول نمانوسيست عروس دريايي جعبه اي با ديگر انواع عروس دريايي ها تفاوت داشته و نوع سمشان نيز بسيار قويتر مي باشد ، الكل سبب فعال شدن نماتوسيست هاي عروس دريايي جعبه اي شده و تاثيري بر روي سم آنها ندارد ولي استفاده از اسيد استيك 10 درصد و سركه سفيد بسيار مفيد مي باشد ) .

 

6- چنانچه سركه يا الكل در دسترس نبود مي توان از پودر جوش شيرين ، خمير نان و  محلول آمونياك نيز استفاده نمود ، ولي هرگز اين مواد را با الكل يا سركه با هم استفاده نكنيد .

7-  براي كاهش درد مي توان از كيسه يخ استفاده كرد ولي هرگز يخ را مستقيماً بر روي زخم قرار ندهيد .

8- بازوهاي عروس دريايي را با دقت از زخم جدا نماييد ، اينكار را با پنس پزشكي انجام داده و هرگز با دست انجام ندهيد ، چرا امكان دارد بازوها به دست شما چسبيده و شما نيز مجروح شويد .

9- بازوهاي عروس دريايي بسيار چسبناك بوده و به سختي جدا مي شوند ، بهترين روش جدا كردن آنها تراشيدن محل چسبيدن آنها با تيغ مي باشد براي اينكار مي توان خمير يا ژل ريش بر روي محل ماليد و سپس با تيغ تمامي منطقه را تراشيد و پاك كرد .

10-   از داروهاي مسكن نظير استامينوفن ( Acetaminophen ) و ايبو پروفن ( Ibuprofen )      براي ساكت كردن درد و همچنين داروهاي آنتي هيستامين مي توان استفاده نمود .

11-   مي توان پس از ساكت شدن درد و در خلال روزهاي بعد از كرمهاي هيدروكورتيزون 1 تا 5 درصد ( Hydrocortisone Cream ) بر روي محل آسيب 2 تا 3 در روز استفاده نمود ، اما چنانچه با استفاده از اين كرم سرخي ، تورم ، درد ، سوزش پديدار شد فوراً مصرف آن را قطع نمايد .

12-   اگر مصدوم پس از آسيب ديدن دچار سختي تنفس ، تورم در ناحيه زبان ، صورت و يا گلو شد نشانه واكنش حساسيتي مي باشد و بايد فوراً به فوريتهاي پزشكي انتقال داده شود .

13-   تا رساندن مصدوم به مراكز درماني علائم حياتي او را كنترل كنيد ، ابتدا تنفس و سپس ضربان قلب را بررسي كنيد ، در صورتيكه تنفس نداشت فوراً دو تنفس دهان به دهان بدهيد و اگر تنفس بر نگشت دو تنفس ديگر ، ضربان قلب را هم كنترل كنيد و اگر ضربان قلب هم نداشت ، دو تنفس داده و سپس 30 ماساژ قلبي  و اين كار را تا رسيدن نيروهاي پزشكي ادامه دهيد .

14-  در صورت مجروح شدن با عروس دريايي جعبه اي مصدوم را هرچه سريعتر به مراكز درماني رسانده و فوراً پادزهر مخصوص را تزريق نماييد .

نظرات شما عزیزان:

:: موضوعات مرتبط: جانوران دریایی خطرناک، ،